KUMTESË
Mbajtur
në prezantimin e librit:
“Qëndresa
e ushtarakëve italianë në Shqipëri” i autorit
Gjeneral
Massimo COLTRINARI
në
datën
02.11.2011, në ceremoninë e promovimit të librit, të organizuar nga LBN Editor
dhe Ambasada Italiane në mjediset e Komandës së Doktrinës dhe Stërvitjes,
Tirana, Shqipëri.
Libri i gjeneral Massimo COLTRINARI “Qëndresa
e ushtarakëve italianë në Shqipëri”, është botuar për herë të parë në Itali në
vitin 2000. Ai vjen për lexuesin shqiptar gjashtë vjet pas botimit të librit “Ushtarakët
Shqiptarë në Forcat e Armatosura Italiane, 1939-1943” të një tjetër autori
italian zotit Piero Crociani.
Në aspekte të pjesshme, libri i zotit
Coltrinari ishte i njohur prej nesh, por i plotë dhe i përkthyer në shqip ai
vjen për herë të parë sot në duart tona nëpërmjet “LBN Editor” me përkthimin e
Zotit Guri PASHAJ, Kolonel në rezervë.
Libri ka një natyrë
historiko-ushtarake dhe përbën volumin e nëntë në serinë e librave mbi
“Rezistencën e ushtarakëve italianë”, që pas armëpushimit më 8 shtator 1943, i
cili realizohet nga një Komision i veçantë studimor i Ministrisë së Mbrojtjes
Italiane.
Në këtë libër autori përqëndrohet në
zhvillimet ushtarake italiane në Shqipërinë e Luftës së Dytë Botërore. Në një vëllim
prej më se 1000 faqesh ai e ka ndarë veprën e tij në shtatë kapituj, duke
filluar nga historia dhe konfigurimi gjeografik i Shqipërisë nga lashtësia,
Lufta e Parë Botërore, misioni Telini, marrëdhëniet dhe zhvillimet politike ndërmjet
Italisë dhe Shqipërisë e deri në Bashkimin e Mbretërisë Shqiptare me Unionin
Personal nën Viktor Emanuelin III. Sigurisht që pjesën kryesore në këtë vepër e
zenë ngjarjet ushtarake të viteve 1943-1944, ku pasqyrohet situata e ushtrisë
italiane, rezistenca e tyre ndaj kundërshtarit të ri, bashkëpunimi me forcat
shqiptare si edhe fati i tyre pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore.
Duke shfrytëzuar me mjeshtëri burimet
arkivore të botuara dhe të pabotuara, raportet dhe relacionet ushtarake si
italiane ashtu edhe të huaja por, duke u mbështetur edhe në deponimet e
ushtarakëve italianë të mbijetuar, si edhe në literaturën e shumtë të shkruar,
autori arrin të na japë sot një tabllo të qartë të situatës që kaluan trupat
italiane në Shqipëri, sidomos pas kapitullimit të datës 8 shtator 1943, që përkon
edhe me daljen e Italisë nga Boshti Qendror.
Më lejoni të jap disa konsiderata mbi
këto ngjarje si dhe trajtimin e tyre nga autori:
Gjatë luftës, në Shqipëri ishte përqendruar
Armata IX italiane me rreth 118 mijë
trupa nën Komandën e Gjeneral Kolonelit Lorenzzo Dalmazzo. Po ashtu, në Tiranë
ndodhej edhe Komanda e Gruparmatës së Lindjes, që kishte nën Komandë gjithë
forcat e dislokuara në Malin e Zi, Shqipëri dhe Greqi nën komandën e Gjeneral Kolonelit
Enzio Rosi.
Data 8 shtator i gjeti komandat
ushtarake italiane duke kryer detyrat e tyre të zakonshme. Rreth ores 18.00 nëpërmjet
radios u transmetua lajmi i firmosjes së armëpushimit ndërmjet Italisë dhe
Britanisë së Madhe, Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimit Sovjetik. Në
një terr të plotë informativ dhe duke mos pasur mundësi komunikimi me Romën
pasojnë urdhëra dhe vendime kontradiktore, të cilat do të diktojnë zhvillimet
dhe fatin e ushtarëve italianë në Shqipëri.
Pra, Italia kapitulloi, qeveria e
Badoglios kishte firmosur armëpushimin dhe shumë ushtarë italianë filluan të
festonin, duke besuar se ky ishte fillimi i paqes, fundi i luftës dhe tashmë
duhej të prisnin vetëm urdhërin për t’u kthyer në atdhe. Situatën e krijuar e përshkruan
më së miri Komandanti italian i aerodromit të Shijakut, i cili u drejtohet
ushtarëve të tij: “(...) Më duket se
shumica juaj nuk e kupton atë që është duke ndodhur. (...) Nuk është lajm i
paqes por lajm i luftës, sepse për Italinë lufta e vërtetë fillon tani. Pushoni
këtë marrëzi dhe kthehuni shpejt në detyrat tuaja”[1]
Prej muajit korrik 1943 Komanda e Lartë
e Wehrmacht-it gjerman kishte planëzuar pushtimin e Shqipërisë nëse Italia do të
dilte nga Aleanca. Gjermanët nuk mund të injoronin faktin që përtej ngushticës
së Otrantos tashmë ndodheshin trupat e aleatëve anglo-amerikanë me kërcënimin
real të tyre.
Për pasojë, Komanda gjermane, me
qendër në Beograd urdhëroi kapjen me shpejtësi të bregdetit shqiptar. Motivet e
pushtimit të shpejtë të hapësirës shqiptare nga Wehrmacht-i gjerman, në
dokumentet arkivore italiane të shfrytëzuara nga autori janë dy:
Së
pari duhej të
kapeshin sa me shpejt brigjet Jonike shqiptare dhe greke nga frika e zbarkimit
te forcave aleate anglo-amerikane dhe, së
dyti, nëse ndodhte kjo gjë, gjithë
forcat italiane në Shqipëri mund të viheshin nën urdhrat e forcave aleate duke
u kthyer në këtë mënyrë në një forcë kundërshtare të rrezikshme për gjermanët.
Në këtë kuadër është me vlerë të japim
një vlerësim që Komanda Ndërlidhëse e Wehrmacht-it në Tiranë bënte për ushtrinë
italiane në Shqipëri, më 1 gusht 1943, nënshkruar nga Gjeneral Majori Bessell. Ky
informacion ishte i nevojshëm, me qëllim që trupat gjermane të njiheshin me
forcën dhe moralin e ushtrisë italiane, sepse, një konfrontim ushtarak ndërmjet
dy ish-aleatëve nuk mund të ishte fare i pamendueshëm! Ndër të tjera në këtë raport,
i cili gjendet në Arkivin e Forcave të Armatosura Shqiptare shkruhet: “(...) Ushtari italian është i bindur, besnik dhe po ashtu trim, për aq kohë sa ai
ndjen se është duke u drejtuar mirë. (...) Ai është besnik dhe krenar ndaj
flamurit të tij, sidomos nëse ai ndjen se është duke u vëzhguar. Nën drejtimin
gjerman dhe duke luftuar përkrah ushtarëve gjermanë ai nuk do të ishte më pak i gatshëm dhe më
pak trim se këta të fundit. (...) Atje ku një batalion italian lufton përkrah
një batalioni gjerman, cdo ushtar italian do të ndihej i turpëruar nëse do të
tregohej më pak trim se ushtari gjerman përkrah tij (...).[2]
Ajo çka e mundonte Gjeneral Kolonel
Rosin në këtë situatë ishte sigurimi i largimit të forcave të tij në drejtim të
Italisë. Për këtë ai urdhërohet me radio nga Komanda Supreme të përqëndronte
trupat e tij në mënyrë të përshtatshme në bregdet, duke garantuar në çdo rast
zotërimin dhe kontrollin e porteve kryesore dhe sidomos, në veçanti portin e
Durrësit dhe Kotorrit. Kjo gjë duhej të negociohej me gjermanët, të cilët tashmë
vepronin në mënyrë të orientuar dhe të vendosur.
Autori i librit, duke u bazuar në
raportet dhe realicionet ushtarake gjermane dhe italiane zbërthen ne detaje
veprimet e instancave ushtarake italiane, kryesisht të gjeneralëve Rosi dhe
Dalmazzo. Nuk mungon dhe qëndrimi kritik ndaj vendimeve të marra prej tyre. Për
këtë ai shkruan: “Ngjarjet me ushtarët
tanë në Shqipëri, gjatë dhe pas armëpushimit të shtatorit 1943, shkuan drejt përfundimit,
pjesërisht të hidhur, me pak episode pozitive dhe shumë më tepër negative (...).
Qëndrimi i komandantëve tanë në tokën shqiptare, gjatë dhe pas krizës së armëpushimit,
është për shumë arsye i censuruar dhe i kritikuar, por nuk është e
justifikueshme harresa në të cilën janë lënë zhvillimet dhe ngjarjet shqiptare
të periudhës së post-armëpushimit”.[3]
Akti i firmosjes së marrëveshjes për çarmatimin
e gjithë trupave Italiane në Shqipëri, Malin e Zi dhe Greqi, nga Rosi, duke
marrë përkundrejt urdhrit të çarmatosjes të lëshuar prej tij garancinë e
riatdhesimit të trupave italiane do të shënonte edhe fatin e keq dhe fillimin e
peripecive për këto trupa, sepse gjermanët nuk do t’i përmbaheshin marrëveshjes.
Menjëherë pas firmosjes së saj Rosi u
arrestua nga gjermanët dhe u nis si rob lufte në Beograd. Pasi Dalmazzo,
Komandanti i Armatës IX, kundërshtoi të marrë postin e Rosit, po ashtu edhe ai u
arrestua dhe, së bashku me Armatën e tij, u deklaruan nga gjermanët robër
lufte.
Pas këtij veprim, në Tiranë e kudo, u
veprua me shpejtësi në çarmatosjen dhe dërgimin e ushtarakëve italianë drejt
Manastirit (Bitolaj) nga ku, nëpërmjet formave mashtruese, gjoja për ti kthyer në atdhe, i dërgonin në
kampet e përqëndrimit dhe në frontin e Lindjes nga ku, shumë prej tyre, nuk u kthyen
më.
Në një kapitull të veçantë trajtohet
rezistenca e ushtarakëve italianë në Shqipëri, ku hidhet dritë mbi fakte e
ngjarje të shumëllojshme. Në këtë pikëpamje trajtohet edhe shkrirja e rreth 25.000 trupave italiane
me popullsinë vendase, duke gjetur strehë te familjet fshatare shqiptare. E parë
në përgjithësi, për sa i përket qëndrimit të popullsisë shqiptare për të shpëtuar
jetën e këtyre njerëzve, deri dje pushtues, vlerësimet janë tepër pozitive. Në
libër përshkruhen episode nga më të çuditshmet për bujarinë, kurajon dhe zemërgjerësinë
e shqiptarve.
Nga gjithë këta ushtarë italianë, rreth
5.000 prej tyre ishin të armatosur. Ngjarjet operative në muajt pasues do të bënin
seleksionimin e këtyre njerëzve, duke sqaruar shumë mirë qëllimet dhe detyrat që
ata do të kryenin. Nga këta 5.000 vetë të armatosur që ishin prezent në shtator
1943, vetëm gjysma e tyre do të vazhdonin luftën partizane kundër gjermanëve gjatë
vitit 1944.
Ky fakt është deformuar disi në
historiografinë italiane të pas luftës. U krijua idea, që gjithë këta ushtarë
dhe oficerë italianë luftuan të inkuadruar në batalionin “Antonio Gramsci”, si
një formacion i pastër i armatosur italian, i cili luftonte për krijimin e një
shteti komunist. Autori e analizon këtë fenomen dhe arrin qartë në përfundimin
se ky është një keqinterpretim, duke e shpjeguar atë me dominimin komunist në
udhëheqjen e luftës partizane në Shqipëri. Vetë fakti që, batalioni “Gramsci” u
shkatërrua dhe u ringrit tri herë, vetëm nga dëshira shqiptare, duke mos e
kaluar asnjëherë numrin e 500-700 ushtarëve[4]
e shpjegon këtë gjë. Duhet theksuar që, rreth 2000 italianë të tjerë të
inkuadruar nën Komandën Italiane të Trupave të Malit luftonin brenda radhëve të njësive
partizane, pavarësisht nga bindjet e tyre ideologjike.
Vetëm në fund të luftës, pra në
momentin e riatdhesimit të këtyre trupave italiane, në batalionin “Gramsci” u
grupuan gjithë forcat italiane duke u shndërruar nga Batalion, fillimisht në
Brigadë e më pas në Divizion. Ky ndryshim u bë nga pala shqiptare, me qëllim
ideologjizimin e pjesëmarrjes italiane në luftën Nacionalçlirimtare. Për
ushtarakët italianë ideologjia dhe karakteri i luftës në Shqipëri nuk ishte i rëndësishëm.
Sigurisht në plan të parë kalonte lufta kundër gjermanëve, për të krijuar një
Evropë më të mirë dhe të çliruar nga çdo diktaturë, por edhe për të hedhur pas
krahëve një të kaluar jo të lavdishme. Lufta e tyre nuk mund të ideologjizohet
edhe për faktin që pas lufte dikush u bë komunist, dikush republikan e dikush
tjetër monarkist.
Arsyet e mosveprimit të gjeneralitetit
italian në Shqipëri dhe nënshtrimin e tyre ndaj kërkesave të gjermanëve, duke
filluar prej lëshimit të porteve kryesore shqiptare, urdhërit për të mos hapur
zjarr ndaj gjermanëve në raste provokuese - - ç’ka në fakt ka ndodhur - e deri
në urdhrin përfundimtar të Gjeneralit Rosi për të dorëzuar armët, autori, e shpjegon
edhe me faktin që, për gjithë këto grada madhore, të cilët pothuajse të gjithë
kishin kaluar në filtrat dhe veshjet diskriminuese të fashizmit ishte tepër e vështirë
që brenda një kohe shumë të shkurtër në mënyrë radikale të kalonin në anën tjetër
të barrikadës dhe të kthenin armët kundër
gjermanëve por edhe kundër fashistëve, me të cilët për vite të tëra kishin
bashkëpunuar.
Autori arsyeton që, ky mosorientim dhe
mosveprim i komandantëve italianë në këtë situatë të vështirë, e gërshetuar me
aftësitë, dinakërinë e shfaqur nga gjermanët dhe vlerat e tyre ushtarake, por
edhe si pasojë e miopisë operativo-strategjike të Aleatëve do të kishte pasoja
fatale për trupat italiane të lëna në mëshirë të fatit në Shqipëri. Përvoja
historike e pas 8 shtatorit 1943 tregoi se atje ku njësitë italiane u drejtuan
mirë dhe me vendosmëri si në rastin e divizioneve “Perugia”, “Brennero” dhe
“Firenze” u zbatuan urdhrat dhe u plotësuan detyrat e ngarkuara operative. Nëse
forcat aleate do të kishin ndërhyrë në këtë moment kritik duke zbarkuar në
Shqipëri dhe duke i koordinuar veprimet e tyre me trupat italiane, pavarësisht
se historia nuk mund të shkruhet mbi hipoteza, edhe historia e Shqipërisë e pas
luftës mund të kishte pasur tjetër rrjedhë!
Së fundmi mund të thuhet se ky libër
përmban dhe mbart jo vetëm vlera historike të shumta referuese për studiuesit e
historisë ushtarake por në të njëjtën kohë i shërben shumë edhe marrëdhënieve
midis dy vendeve. “Kush nuk njeh të shkuarën - shkruan publicisti i njohur
Italian i shekullit XX Indro Montanelli - nuk mund të ketë te ardhme”.
Kontributi i Gjeneral Coltrinari si
autor i këtij libri i afron gjithmonë e më shumë flamujt e të dy vendeve.
[1] Massimo
COLTRINARI: Qëndresa e ushtarakëve italianë në
Shqipëri, LBN Editor, Tiranë 2011, f. 197.
[2] AQFA, Fondi i Komandës Gjermane
1943-1944, Dosja 7, viti 1943, f. 37-42.
[4] Nëse ballafaqojmë
këto shifra të autorit me të dhënat e historisë shqiptare vemë re se ato nuk
korrespondojnë me njëra tjetrën. Historiografia shqiptare jep pwr batalionin
italian „Gramsci“ një numër prej 137-150 ushtarësh. Madje, në historikun e
Brigadës së Parë Sulmuese janë të rreshtuar edhe emrat e ushtarakëve italainë të
këtij batalioni.
Nessun commento:
Posta un commento